Historia Zakładu Kartografii
Kartografia jako nauka i przedmiot nauczania pojawiła się już w 1924 r. na ówczesnym Wydziale Mierniczym Politechniki Warszawskiej. Trud kształtowania struktury Wydziału podjął profesor Edward Warchałowski (1885–1953), wybitny geodeta, od 1922 r. kierownik Katedry Miernictwa I (tj. Geodezji Wyższej), dziekan Wydziału w latach 1924–1933, rektor Politechniki Warszawskiej w latach 1933–1936 oraz 1945–1952. Dzięki Jego staraniom w 1923 r. została otworzona docentura kartografii w Katedrze Miernictwa I.
Docenturę kartografii objął inż. Włodzimierz Kolanowski (1890–1942), który w latach 1924–1938 prowadził wykłady i ćwiczenia z przedmiotów: Teoria rzutów kartograficznych (przedmiot przemianowany w 1934r. na Kartografię matematyczną) i Kartografia ogólna. Włodzimierz Kolanowski był również autorem podręcznika pt. „Rzuty kartograficzne”(1925), na podstawie którego habilitował się na Wydziale Geodezyjnym w roku akademickim 1930–1931. Była to pierwsza habilitacja z zakresu kartografii przeprowadzona na Politechnice Warszawskiej. Oprócz inż. Kolanowskiego, w latach 1930–1932 inż. Franciszek Biernacki, wówczas kapitan Wojskowego Instytutu Geograficznego wykładał Kartografię ogólną i wojskową oraz, w roku akademickim 1938/1939 inż. Marian Brunon Piasecki wykładał Kartografię matematyczną i Kartografię ogólną.
Po II wojnie światowej, w 1945 r. odtworzono samodzielny Wydział Geodezyjny z sześcioma katedrami - nieco później ich liczba wzrosła do ośmiu - i trzema specjalnościami (zwanymi oddziałami) po drugim roku studiów. Przedmioty kartograficzne były wykładane na Oddziale Pomiarów Podstawowych i na Oddziale Urządzeń Rolnych przez dwóch pracowników Katedry Geodezji Wyższej. Inż. Jan Różycki (od 1951 r. adiunkt, od 1954 r. profesor nzw.) wykładał Odwzorowania kartograficzne na Oddziale Pomiarów Podstawowych. Inż. Felicjan Piątkowski (od 1952 r. adiunkt, a następnie docent) wykładał Kartografię na Oddziałach: Pomiarów Podstawowych i Urządzeń Rolnych. Pracownikiem Katedry Geodezji Wyższej był także dr inż. Franciszek Biernacki (od 1949 r. adiunkt, od 1955r. profesor nzw.), który w maju 1949 r. jako pierwszy uzyskał stopień naukowy doktora nauk technicznych w zakresie kartografii nadany przez Radę Wydziału Geodezyjnego.
Dzięki inicjatywie i dwuletnim staraniom prof. inż. Jana Różyckiego oraz pozyskaniu pozytywnych opinii ówczesnego Prezesa Głównego Urzędu Pomiarów Kraju i Rektora Politechniki Warszawskiej, zdołano przekonać Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego do zasadności kształcenia geodetów – kartografów w Politechnice Warszawskiej. Na podstawie zarządzenia Ministra Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 kwietnia 1954 r. przemianowano Wydział Geodezyjny na Wydział Geodezji i Kartografii wraz z wprowadzeniem szeregu zmian organizacyjnych, m. in. utworzono Katedrę Kartografii z Zakładami: Kartografii Matematycznej, Redakcji i Opracowania Map, Reprodukcji Kartograficznej, Geografii. Na studiach utworzono specjalność Kartografia. Dzięki powołaniu Katedry Kartografii, Politechnika Warszawska stała się jedyną w Polsce uczelnią techniczną kształcącą kartografów z przygotowaniem geodezyjnym.
Katedra Kartografii 1954 – 1970
Pierwszym kierownikiem Katedry Kartografii został prof. inż. Jan Różycki. Pracownicy Katedry Kartografii prowadzili działalność dydaktyczną nie tylko dla studentów specjalności Kartografia, ale także na kursie ogólnym i dla pozostałych specjalności Wydziału Geodezji i Kartografii. Od tego czasu jednolite pięcioletnie studia dzienne, w tym dwa lata na specjalności Kartografia, kończyły się dyplomem magistra inżyniera geodety – kartografa. Dla studentów specjalności Kartografia prowadzono zajęcia z następujących przedmiotów: Kartografia matematyczna, Redakcja map i mapoznawstwo, Reprodukcja kartograficzna, Geomorfologia, Geografia fizyczna Polski, Geografia gospodarcza Polski. Na kursie ogólnym i dla pozostałych specjalności prowadzono zajęcia z: Geomorfologii i podstaw geologii, Kartografii matematycznej, Redakcji i opracowania map, Reprodukcji kartograficznej. Zajęcia prowadzono także na otwartych w połowie lat 60-ych studiach zaocznych.
Już w roku akademickim 1955/56 przeprowadzono pierwsze obrony prac dyplomowych inżynierskich i magisterskich z zakresu kartografii. W 1957 r. nawiązano pierwsze kontakty zagraniczne Katedry Kartografii - współpracę z Politechniką w Pradze.
W Katedrze Kartografii prowadzono szereg prac naukowych, m.in. prace teoretyczne z dziedziny kartografii matematycznej, prace (szczególnie w latach 60-tych) zmierzające do częściowej automatyzacji procesów opracowania map, jak również pomiarów kartometrycznych, prace nad nowym typem wielkoskalowych map miasta, badania nad użytkowym aspektem barwy na mapie i udoskonalaniem niektórych procesów reprodukcji map, badania geomorfologiczne. Współpracowano z Instytutem Geografii PAN nad mapą geomorfologiczną Polski w skali 1:50 000. Wielkie znaczenie dla prowadzonych prac nad podstawową mapą topograficzną Polski w skali 1:10000 miał opracowany przez prof. Felicjana Piątkowskiego „Atlas kartowania form terenu Polski”, wydany przez PPWK w 1961 r.
Pracownicy Zakładu Kartografii w latach 1954-2020
W 1962 r. został uzyskany pierwszy doktorat w ramach struktury organizacyjnej Katedry Kartografii przez adiunkta Jana Panasiuka, a także pierwsza habilitacja uzyskana w czasie funkcjonowania Katedry Kartografii przez dr Jana Wereszczyńskiego. W 1968 r. prof. Jan Różycki uzyskuje tytuł naukowy prof. zwyczajnego. W tym samym roku utworzono z inicjatywy prof. Felicjana Piątkowskiego studia poligraficzne na Wydziale Geodezji i Kartografii, przy zaangażowaniu pracowników Zakładu Reprodukcji Kartograficznej Katedry Kartografii. W 1970 r. prof. F. Piątkowski zostaje dyrektorem powstałego przy Wydziale GiK Instytutu Poligrafii.
W 1970 r. na wyższych uczelniach w Polsce rozpoczęto tworzenie nowych jednostek strukturalnych – instytutów, znosząc katedry lub łącząc je w całości pokrewne. Katedra Kartografii i Katedra Fotogrametrii zostały połączone w Instytut Fotogrametrii i Kartografii, składający się z Zakładu Fotogrametrii i Zakładu Kartografii. Utworzono także specjalność Fotogrametria i Kartografia, dzielącą się na dwie specjalizacje: Fotogrametrii oraz Kartografii. Od tego czasu Zakład Kartografii został uprawniony do dyplomowania absolwentów jako magistrów inżynierów geodezji ze specjalizacją Kartografia.
Zakład Kartografii (w Instytucie Fotogrametrii i Kartografii ) w latach 1970 – 2007
Kierownikami Zakładu Kartografii byli: prof. inż. Jan Różycki (1970 - 1977), prof. dr inż. Kazimierz Michalik (1977 - 1991), prof. dr hab. inż. Andrzej Makowski (1991 – 2002), dr hab. inż. Jerzy Balcerzak (2002 – 2005) i dr hab. Elżbieta Bajkiewicz–Grabowska (2005 – 2006).
W okresie do 1991 r. Zakład Kartografii składał się z następujących zespołów naukowo – dydaktycznych: Kartografii Matematycznej, Redakcji i Opracowania Map, Reprodukcji Kartograficznej i Geografii. W tym okresie stopnie naukowe doktora habilitowanego nauk technicznych w zakresie kartografii uzyskali: Andrzej Makowski (1976) i Jan Panasiuk (1983).
W 1972 r. Zakład Kartografii nawiązał stałą współpracę z Międzynarodową Asocjacją Kartograficzną. W 1982 r. pracownicy Zakładu uczestniczyli w organizacji w Warszawie Międzynarodowej Konferencji Kartograficznej pod przewodnictwem MAK. W 1979 r. zapoczątkowano współpracę z Zakładem Fotogrametrii w prowadzeniu przedmiotu Topografia wraz z ćwiczeniami polowymi. W 1989 r. nastąpiło pełne przejęcie przedmiotu i ćwiczeń polowych. Natomiast w 1990 r. ruszyły pierwsze ćwiczenia polowe z kartografii studentów specjalności „Kartografia”.
W latach 1984-1985 pojawiły się w Zakładzie Kartografii pierwsze komputery - najpierw typu Meritum, później IBM PC AT. Koniec lat 80-tych i początek 90-tych miały dla Zakładu przełomowe znaczenie ze względu na wprowadzenie w szerokim zakresie nowych technologii cyfrowych do kartografii. Był to czas przebudowywania laboratoriów kartograficznych z jednoczesną zmianą procesu dydaktycznego. Pojawiły się nie tylko nowe przedmioty (Automatyzacja w kartografii, Bazy danych), ale także dotychczasowe przedmioty, pomimo zachowania swej nazwy, w znacznym stopniu zmieniły swą treść, dostosowaną do konieczności nauczania kartografii opartej na technologii cyfrowej oraz zasad tworzenia baz danych dla różnych systemów informacji geograficznej.
W 1994 r. w Zakładzie utworzono Laboratorium Systemu Cyfrowej Produkcji Map Intergraph, a w 1997r. Laboratorium Systemów Informacji Geograficznej. Wprowadzenie nowoczesnych technologii cyfrowych spowodowało, że w latach 90-tych zaczął zacierać się dawny podział na zespoły naukowo –dydaktyczne. Można natomiast wskazać następujące grupy naukowo–dydaktyczne (wg dominującej tematyki): Kartografia matematyczna, Technologie opracowania i wydania map. Tworzenie GIS i Geografia.
W tym okresie stopień naukowy doktora habilitowanego nauk technicznych w zakresie kartografii uzyskał w 2000r. Jerzy Balcerzak.
W 1993 r. wprowadzono na Wydziale Geodezji i Kartografii dwa odrębne tory studiów stacjonarnych: inżynierski (czteroletni) i magisterski (pięcioletni, z modyfikacjami dotychczasowego programu). Kolejna zmiana systemu studiów miała miejsce w 2003r., przez wprowadzenie dwustopniowych studiów elastycznych.
W 2004 r. Rada Wydziału GiK przyjęła nowy podział kursu magisterskiego na specjalności. Biorąc pod uwagę zmiany jakie zaszły wcześniej w zakresie treści nauczania na specjalizacji Kartografia, Zakład Kartografii IFiK, w nowym systemie studiów promuje absolwentów specjalności Kartografia i Systemy Informacji Geograficznej.
Od połowy lat 90-ych XX w. działalność naukową Zakładu Kartografii charakteryzuje nowa jakość i szeroka współpraca z Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii. W nowo utworzonym Laboratorium Systemu Cyfrowej Produkcji Map Intergraph zespół pod kierunkiem prof. dr hab. inż. Andrzeja Makowskiego (z dr inż. A. Kaczyńskim i dr inż. H. Gałachem) opracował wzorcowy arkusz mapy topograficznej w skali 1:10000, pierwszy wykonany całkowicie w technologii cyfrowej. Również w latach 90-ych zespół w składzie: prof. dr hab. inż. Jan Panasiuk, dr inż.. Jerzy Balcerzak i prof. dr hab. inż. Bogusław Gdowski opracował teoretyczne podstawy układu współrzędnych prostokątnych płaskich „1992”, przyjętego w 2000 r. jako podstawa opracowania map topograficznych w Polsce. Część pracowników Zakładu Kartografii współpracowała w opracowaniu koncepcji treści i formy graficznej map topograficznych w skali 1:10 000 i 1:50 000 w edycji cywilnej. W latach 1998–2001 zespół pracowników Zakładu pod kierunkiem dr. inż. Krzysztofa Buczkowskiego opracował pierwszą bazę danych przestrzennych granic administracyjnych Polski w europejskim systemie SABE w ramach programu PHARE, jako podstawę utworzonego Państwowego Rejestru Granic, oraz bazę danych przestrzennych dróg krajowych i wojewódzkich w Polsce dla Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych.
Owocem współpracy z GUGiK w pierwszych latach XXI w. były także opracowania „Wytycznych technicznych sporządzania ortofotomap w skali 1:1:10000”, „Wytycznych technicznych sporządzenia Bazy Danych Topograficznych (TBD)” oraz zasad sporządzenia bazy danych tematycznych: sozologicznej i hydrograficznej z wykorzystaniem danych VMAP Level 2.
Dużym osiągnięciem naukowym całego zespołu pracowników Zakładu Kartografii była, wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. inż. Andrzeja Makowskiego w latach 2001 – 2004, w ramach grantu KBN, praca pt. „System informacji topograficznej kraju. Teoretyczne i metodyczne opracowanie koncepcyjne”. Wydanie monograficzne pod redakcją prof. Andrzeja Makowskiego, ukazało się drukiem w 2005 r. Jej twórcy uzyskali nagrodę zespołową I stopnia Rektora PW za osiągnięcia naukowe w 2005 r.
W latach 2006–2009 znaczący był udział pracowników Zakładu Kartografii w projekcie celowym Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz GUGiK realizowanym przez Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu pt.: „Metodyka i procedury integracji, wizualizacji, generalizacji i standaryzacji baz danych referencyjnych dostępnych w zasobie geodezyjnym i kartograficznym oraz ich wykorzystania do budowy baz danych tematycznych”. Biorący w tym projekcie udział dr inż. Robert Olszewski, dr inż. Dariusz Gotlib i dr inż. Adam Iwaniak (z Wrocławia) stali się autorami podręcznika pt. „GIS. Obszary zastosowań” (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007 r.), w którym omówiono wdrożenia systemów informacji przestrzennej w nawigacji, ochronie środowiska, administracji publicznej, marketingu, zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz budowie portali internetowych. W 2007 r. przeprowadzono restrukturyzację Wydziału Geodezji i Kartografii. Zlikwidowano instytuty i powołano, z dniem 1.I.2008r., 2 katedry i 4 zakłady, bezpośrednio podległe władzom dziekańskim.
Zakład Kartografii od roku 2008 do chwili obecnej
Kierownikami Zakładu Kartografii od roku 2008 byli: dr hab. inż. Jerzy Balcerzak, prof. nzw. PW (2008), dr hab. inż. Paweł Pędzich, prof. nzw. PW (2008-2015) oraz dr hab. inż. Robert Olszewski, prof. nzw. PW (od 2015 r.).
W okresie od 2008 r. stopnie naukowe doktora habilitowanego nauk technicznych w zakresie kartografii uzyskali: Paweł Pędzich (2008), Robert Olszewski (2010) i Dariusz Gotlib (2011).
W 2007 r. w Zakładzie Kartografii rozpoczęto pierwsze w Polsce badania z zakresu kartografii mobilnej. Dotyczyły one przede wszystkim opracowania metodyki prezentacji kartograficznych na potrzeby mobilnych systemów nawigacyjnych i lokalizacyjnych. Badania z tego zakresu prowadzone przez dr hab. inż. Dariusza Gotliba doprowadziły m. in. do powstania w 2009 r. w Zakładzie Kartografii pierwszego w Polsce laboratorium Kartografii Mobilnej. Służy ono zarówno dydaktyce, jak również rozwojowi naukowemu kadry oraz współpracy i wymiany wiedzy z innymi uczelniami, instytucjami i przedsiębiorstwami.
Prowadzone w tym czasie badania i prace naukowe m.in. w zakresie geowizualizacji dynamicznej, prezentacji multimedialnych i modelowania powierzchni statystycznych, harmonizacji baz danych i systemów metadanych, geostatystyki oraz zastosowania sieci neuronowych i metod inteligencji obliczeniowej, kartograficznych aspektów systemów nawigacyjnych i lokalizacyjnych miały ogromny wpływ na unowocześnienie dydaktyki poprzez modyfikowanie dotychczas prowadzonych i wprowadzanie nowych przedmiotów nauczania. Dojrzewała też koncepcja utworzenia nowego kierunki studiów na wydziale. Inicjatorem i koordynatorem prac w zakresie utworzenia na Wydziale Geodezji i Kartografii nowego kierunku studiów Geoinformatyka był dr hab. inż. Dariusz Gotlib, prof. nzw. PW pełniący w latach 2012-16 funkcję prodziekana ds. nauki i rozwoju. Studia pierwszego stopnia (inżynierskie) na kierunku Geoinformatyka uruchomione zostały w 2015 r.
Wybrane prace naukowo-badawcze i dydaktyczne z ostatnich lat
W ostatnich latach pracownicy Zakładu Kartografii brali udział w tworzeniu Rektorskiego Zespołu ds. innowacyjnych Form Kształcenia - INFOX. Dr hab. inż. Robert Olszewski, prof. nzw. PW w pełni kieruje pracami Zespołu INFOX od 2018 r. Przy realizacji projektów organizowanych przez Zespół INFOX wykorzystywana jest metodyka Design Thinking oraz Project Based Learning, zaś wiele realizowanych projektów zawiera komponenty geoinformacyjne i zaawansowane, cyfrowe opracowania kartograficzne. Projekty takie jak Kreatywny Semestr Projektowy (KSP) czy też UniStartApp realizowane są przy współpracy PW z zewnętrznymi podmiotami z otoczenia społeczno-gospodarczego (firmami, urzędami, stowarzyszeniami itp.). Projekty PdP oraz ME310 SUGAR realizowane są we współpracy międzynarodowej z Design Factory Global Network - organizacji skupiającej ponad 30 uczelni na 6 kontynentach.
Zmiany jakie zaszły od 2015 r. w dydaktyce prowadzonej przez pracowników Zakładu Kartografii, wiążą się w znacznym stopniu z prowadzeniem zajęć na nowym kierunku Geoinformatyka, na którym zajęcia prowadzą pracownicy z całego wydziału. W 2019 r. ten kierunek ukończył pierwszy rocznik studentów.
Aktywność naukowa pracowników Zakładu Kartografii PW w ostatnich latach koncentrowała się na kilku, powiązanych wzajemnie, nurtach: rozważaniach nad fundamentalnym dla kartografii pojęciami mapy oraz modelowania kartograficznego, geostatystyce i eksploracyjnej analizie danych, rozwoju kartografii mobilnej i kartografii wnętrz budynków, wykorzystaniu metod modelowania informacji geograficznej w tworzeniu tzw. inteligentnych miast (smart cities), w geopartycypacji społecznej, rozwoju algorytmów sztucznej inteligencji oraz systemów wieloagentowych a także teorii odwzorowań kartograficznych.
W ramach rozwoju poszczególnych kierunków realizowane były zarówno projekty jak i granty europejskie. Efektem prac naukowych pracowników Zakładu Kartografii PW w ostatnim okresie było kilkadziesiąt artykułów i wystąpień konferencyjnych (zarówno polskich, jak i międzynarodowych), trzy monografie oraz siedem obronionych rozpraw doktorskich realizowanych pod kierunkiem pracowników samodzielnych Zakładu Kartografii.
W roku 2018 r. z inicjatywy i pod kierownictwem dr. hab. inż. Dariusza Gotliba rozpoczęto na Wydziale realizację projektu Centrum Naukowych Analiz Geoprzestrzennych, Obliczeń Satelitarnych wraz z laboratoriami testowania/certyfikacji produktów geomatycznych (CENAGIS) w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego (RPO WM), dofinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Opracowanie tekstu: dr inż. Michał Stankiewicz
Skróty i uzupełnienia: Paweł J. Kowalski
